Dźwierzchno – znane dawniej jako Dźwirścino, Dźwirstyno lub Dzwierzno, wieś parafialna nad Notecią i jeziorem Pląsno, 6 km na zachód od Złotnik Kujawskich. Niegdyś w kasztelanii inowrocławskiej, a od XIV wieku w powiecie bydgoskim. Dźwierzchno to osada niewątpliwie bardzo stara, wg tradycji miejscowy kościół założył legendarny pierwszy biskup kruszwicki Lucidus około roku 993. Kościół ten miał być też miejscem pochówku jego i dwóch kolejnych biskupów kruszwickich: Wawrzyńca i Marcelina. W pobliżu wsi, wśród nadnoteckich, dawniej zalewowych łąk, jeszcze w okresie międzywojennym znajdowały się pozostałości wczesnohistorycznego grodziska. Było to grodzisko pierścieniowate wklęsłe. Obwód wału wynosił 104 m, a jego wysokość 2 m. Znajdowano w nim kości ludzkie, również w miejscu gdzie pierwotnie zlokalizowany był kościół znajdowano skorupy grodziskowe. Pod wsią na początku XX wieku znaleziono grób kamienny, a w nim urny czarne. Na polu w Dźwierzchnie naukowcom udało się odnaleźć fragmenty osady kultury przeworskiej, czyli z okresu wpływów rzymskich. Znalezisko datuje się na około I wiek naszej ery. Są to piece wapiennicze, w których wypalano wapno używane do bielenia ścian, jako środek ochronny oraz jako topik do wytapiania żelaza. Archeolodzy odnaleźli także fragmenty warsztatu tkackiego, ceramiki, elementy biżuterii oraz kości zwierzęce. Znaleziono także starszy piec wapienniczy zaliczany do kultury pomorskiej oraz charakterystyczne dla Kujaw pochówki psów. Odkryto również pozostałości osadnictwa wczesnośredniowiecznego : spaloną chatę z pozostałościami ceramiki, narzędzi i kości. Odkryto również mielesz czyli piec do wypalania węgla drzewnego. Planowane są dalsze badania, archeolodzy mają nadzieję odkryć cmentarzysko. W źródłach Dźwierzchno pojawia się po raz pierwszy w dokumencie wystawionym w Sieradzu dnia 6 X 1250 roku, w którym Kazimierz, książę kujawski i łęczycki w obecności arcybiskupa gnieźnieńskiego Pełki i biskupa wrocławskiego Tomasza zawarł ugodę z biskupem włocławskim Michałem. Książę potwierdził, że oprócz innych licznych dóbr do biskupstwa włocławskiego należy również Dźwierzchno. Innym dokumentem dotyczącym Dźwierzchna jest bulla protekcyjna papieża Aleksandra IV z dnia 19 VI 1259 roku. Papież na prośbę biskupa włocławskiego Wolimira przyjmuje pod opiekę świętego Piotra i swoją diecezję włocławską potwierdzając jej posiadłości w tym Dźwierzchno. W roku 1268 drogą zamiany wieś wraz z młynem, jeziorem i winnicą przeszła z rąk biskupa kujawskiego we władanie księcia Ziemomysła. W późniejszym okresie wieś wróciła pod panowanie biskupów kujawskich. Chociaż sama wieś i dziesięciny z niej należały do biskupa, to prawo patronatu nad miejscowym kościołem od 1268 przysługiwało prepozytom kapituły kruszwickiej. W latach 1325-1327 proboszczem parafii w Dźwierzchnie był Paweł. Dnia 4 VIII 1459 roku Jan Gruszczyński, biskup włocławski i kanclerz państwa zamienił wieś biskupią Dźwierzchno z Wojciechem Krotoskim z Wielowsi na posiadłość Wierzbiczany z powiecie inowrocławskim. W skład parafii oprócz Dźwierzchna wchodziły także Leszcze i Jordanowo. W 1527 roku kościół w Dźwierzchnie był pod wezwaniem św. Katarzyny, a prawo patronatu należało nadal do prepozytury kruszwickiej. W Dźwierzchnie z powodu zniszczeń z okresu wojny północnej, a następnie zaniku ludności katolickiej pojawiło się osadnictwo olęderskie (nowi osadnicy obcego pochodzenia byli często protestantami). Biskup włocławski w latach 1720 – 1739 Krzysztof Antoni Szembek w roku 1729 odbudował kościół w Dźwierzchnie.

Dane opracowano na podstawie prac Pana Piotra Woźniaka i Pana Grzegorza Webera oraz innych dostępnych materiałów źródłowych